Door Prof. dr. Kenneth Lasoen, inlichtingen- en veiligheidsexpert bij het Kenniscentrum Security Intelligence.
Geheime netwerken
Tijdens de Koude Oorlog, toen de Russische dreiging zo reëel was als nu, ontwikkelden de NAVO-landen geheime netwerken, bekend als “Staybehind”- organisaties. Deze netwerken waren bedoeld om verzet te organiseren en informatie te verzamelen in geval van een vijandige invasie. Na het uiteenvallen van de Sovjetunie werden deze programma’s ontmanteld of gemarginaliseerd.
Echter, de recente agressie van de Russische Federatie tegen Georgië en Oekraïne, evenals de concrete dreigementen van de Russische president Vladimir Poetin om sabotage aan te richten in Europa, doet de vraag rijzen of een dergelijk systeem in de hedendaagse context niet opnieuw nodig is, mits enkele essentiële updates.
Ook onze oorlog
Poetins oorlog tegen Oekraïne is evengoed een oorlog tegen het Westen. Wij willen dat zo niet zien, maar voor Moskou is het oorlog. De VS werd recent vlakaf een vijand genoemd (en dus bij uitbreiding zijn bondgenoten) en de retoriek van Poetin en de zijnen spreekt in toenemende mate van concrete acties tegen “kleine Europese staten” waarna plots in meerdere landen grote branden, ontploffingen en andere mysterieuze schadegevallen voorvielen. Er zijn explosieven aangetroffen op onderzeese pijpleidingen en kabels en het is duidelijk, dat kritieke infrastructuur een primair doelwit is voor sabotage. De Russische inlichtingendiensten zijn actiever dan ooit en deinzen voor niets meer terug. Aan onze kant echter zijn we onvoldoende uitgerust om deze dreiging het hoofd te bieden.
Staybehind
Daarom valt de herinvoering van een staybehindsysteem misschien te overwegen. Geen kopie van wat het was tijdens de Koude Oorlog, maar eerder opgezet als een extra beveiligingslaag, die bijdraagt aan de weerbaarheid, zodat burgers worden beschermd tegen verschillende vormen van hybride oorlogsvoering, waaronder spionage, sabotageacties, cyberaanvallen en desinformatiecampagnes. Gezien die moderne dreigingen zou een staybehindsysteem dus moeten focussen op niet-conventionele oorlogsvoering. Trainingen zouden cyberverdediging, contraspionage en veerkracht tegen desinformatie moeten omvatten. Het doel is om bijkomende waakzaamheid te bereiken, die het moeilijker maakt voor verdoken vijandige activiteiten om schadelijke dingen te doen, al gaat dat van ‘gewone’ spionage over vijfde colonne activiteit, tot sabotage.
Spionage
De Belgische nationale veiligheidsstrategie (NVS), van 2021, maakte reeds gewag van de noodzaak om het land beter te wapenen tegen de subversieve activiteiten van vijandige inlichtingendiensten: “België is, als gastland van verschillende Europese instellingen en het NAVO hoofdkwartier, een aantrekkingspool voor spionage en inmenging. Om deze dreiging te bestrijden, zetten de inlichtingendiensten in de eerste plaats in op het creëren van een ‘hostile operating environment’ voor buitenlandse inlichtingenagenten. Op die manier wordt op nationaal niveau een veiligheidscultuur gecreëerd die de nodige weerbaarheid tegen de dreiging van spionage en inmenging verzekert.”
Kennis over inlichtingen aanscherpen!
De NVS is inmiddels hopeloos gedateerd, o.a. omdat de agressiviteit van bepaalde inlichtingendiensten proporties aanneemt waarbij onze veiligheidsdiensten hun expertise, waakzaamheid, en mogelijkheden om op te treden, drastisch moeten worden aangescherpt. Een staybehindsysteem zou extra ondersteuning kunnen leveren en effectief mede een atmosfeer kunnen creëren die de bewegingsvrijheid van vijandige agenten heel wat meer inperkt dan momenteel het geval is. Het is daarentegen zeer begrijpelijk dat deze materie gevoelig kan liggen. De Staybehind heeft een smet opgelopen met zijn Italiaanse versie, GLADIO, die in de jaren negentig aanslagen heeft gepleegd. In België werd, door sommigen, nadien de link gelegd met de Bende van Nijvel, ook al lijkt het bijzonder onwaarschijnlijk, dat de zorgvuldig geselecteerde patriotten zich schuldig zouden hebben gemaakt aan gratuit geweld tegen de eigen mensen. Maar dit keer kan een geüpdate versie van de Staybehind volledig wettelijk omkaderd worden en ook onder het concrete toezicht van de democratische controle vallen, onder de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. De heropstanding van een staybehindsysteem in West-Europa kan een effectieve manier zijn om de defensieve capaciteit te versterken, in het licht van de huidige dreigingen vanuit Rusland.
Counterintelligence
Door de nadruk te leggen op counterintelligence, contrasubversie en de integratie van moderne onconventionele militaire doctrines, kunnen onze landen een robuust systeem van nationale verdediging ontwikkelen, dat potentiële agressors kan afschrikken en de veiligheid kan bevorderen.
Over Kenneth Lasoen
Prof. dr. Kenneth Lasoen (°1985) is historicus en docent aan de universiteit Antwerpen (UGent en KULeuven) en werkzaam voor het Kenniscentrum Security Intelligence. Hij behaalde in Londen en aan de universiteit van Cambridge een mastergraad in inlichtingen- en veiligheidsstudies. Hij is ook alumnus van de Hoge Studies Veiligheid en Defensie (sessie 2019-2020) aan het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie. Hij is lid van M & M – Club Brabant. Contact opnemen voor een lezing kan via: k.lasoen@kenniscentrumsecurityintelligence.be.
Deze colomn is gepubliceerd in het Nationaal tijdschrift Mars & Mercurius – juli 2024-3